Sławomir Mrozek
Oficjalne otwarcie Siduru Przechodniów w
79. rocznicę likwidacji gorlickiego getta - 19.08.2021
Dnia 19 sierpnia (czwartek) o godz. 14:00 na terenie cmentarza żydowskiego
przy ul. Stróżowskiej w Gorlicach rozpoczęły się oficjalnie obchody - 79.
rocznicy likwidacji gorlickiego getta oraz otwarcie Siduru Przechodniów (pomnik
w kształcie Gwiazdy Dawida). Na
uroczystości do Gorlic przybyli goście z kraju i zagranicy - poseł na Sejm
Rzeczpospolitej Polskiej Barbara Bartuś, radna województwa małopolskiego
Jadwiga Wójtowicz, przedstawicielka konsulatu generalnego Niemiec w Krakowie
Konsul Ursula Maier, przedstawiciel ministerstwa spraw zagranicznych,
ds. kontaktów z diasporą żydowską Grzegorz Jopkiewicz, prezes Gminy
Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie Tadeusz Jakubowicz, przedstawiciel
społeczności żydowskiej z Nowego Jorku, Rabbi Israel Halberstam, prezes
Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie Adam Bartosz,
przedstawiciele Sądeckiego Sztetlu – Edyta Danielska i Artur Franczak,
przedstawiciele Muzeum Okręgowego w Tarnowie – Kazimierz Kurczab i Natalia
Gancarz, przedstawiciel Muzeum Polin Krzysztof Bielawski. Z władz miasta i
powiatu - starosta gorlicki Maria
Gubała, wiceprzewodniczący Rady Powiatu Gorlickiego Roman Dziubina, burmistrz
Rafał Kukla, zastępca burmistrza Łukasz Bałajewicz, sekretarz miasta Daniel
Janeczek, przewodniczący rady miasta Robert Ryndak, kierownik Wydziału Oświaty,
Kultury i Promocji Wojciech Zapłata i jego zastępca Marcin Gugulski.
Spotkanie poprowadził Dyrektor
Gorlickiego Centrum Kultury Janusz Zięba - który po części wstępnej -
przywitaniu zaproszonych gości - przypomniał o wydarzeniach z okresu wojny - „Nasze
miasto było świadkiem straszliwych wydarzeń. Wydarzeń, których okrucieństwo
było tak wielkie, że dziś często wydaje się nam niemożliwe. Naszym obowiązkiem
jest przywoływać pamięć o tej trudnej historii oraz nauczać o niej kolejne
pokolenia. Gorlice i cała Ziemia Gorlicka przez lata była miejscem występowania
trzech kultur. Miejscem gdzie zgodnie żyli: Pogórzanie, Żydzi i Łemkowie. Wraz
z wybuchem wojny część gorlickich Żydów uciekła na wschód. Po 17 września
kilkaset osób zostało zatrzymanych przez Sowietów i zesłanych w głąb ZSRR. Taki
los spotkał m.in. ostatniego rabina Gorlic Elishę Halberstama, który zmarł na
zesłaniu. Według źródeł wojnę na Syberii przeżyło jedynie około stu gorlickich
Żydów. Dnia 7 września 1939. r. do Gorlic wkroczyli Niemcy. Zaraz po zajęciu
miasta rozpoczęli szykany na ludności żydowskiej. Tutejszych Żydów, tak jak na
terenie całej Generalnej Guberni obowiązywało nieludzkie prawo wprowadzone
przez okupanta. W połowie października 1941 r. utworzono na terenie Gorlic
getto. Oprócz 3,5 tys. miejscowych Żydów, na niewielkiej przestrzeni
umieszczono także ludność żydowską przesiedloną z okolicznych miejscowości.
Wiosną 1942 r. rozpoczęło się dokonywane przez Niemców systematyczne
unicestwianie ludności żydowskiej. Ostatecznie likwidacja gorlickiego getta
miała miejsce w sierpniu 1942 r. W dniach od 14-19 sierpnia Niemcy dokonali na
terenie miasta w tzw. Buciarni oraz w Lesie Garbacz egzekucji około 900 osób.
Pozostałe osoby zostały wywiezione i zamordowane w Bełżcu prawdopodobnie 20
sierpnia 1942 r. Prócz dokonanych mordów naziści starali się za wszelką cenę
wymazać historię narodu żydowskiego, czego skutkiem było m.in. zbezczeszczenie
cmentarza przy którym stoimy. Macewy z tego miejsca zostały użytego do
utwardzenia posadzki dawnej synagogi Beszt. W 2011 r. podczas prac w budynku
zostały one ponownie odkryte. Przy współpracy N. Moskowicza, S. Halberstama i
władz miasta wydobyto liczne fragmenty steli nagrobnych, które następnie
zostały złożone na terenie cmentarza przy którym się znajdujemy. Po latach
starań i w celu odpowiedniego upamiętnienia miasto Gorlice pozyskało środki na
wzniesienie wyjątkowego pomnika - Siduru Przechodniów, na którego ścianach znajdują
się poddane renowacji i odpowiednio zabezpieczone fragmenty nagrobków. Budowla
jak Państwo widzą, posiada ściany w rzucie odzwierciedlającym kształt Gwiazdy
Dawida - z belkami wieńczącymi tworzącymi dwa przenikające się trójkąty
równoboczne z czterema otwartymi wejściami”.
Następnie Janusz Zięba poprosił przedstawicieli Sądeckiego Sztetlu o
odczytanie Apelu Pamięci. Głos zabrał burmistrz Rafał Kukla: - „(...) Dziś mija
79 lat od strasznych wydarzeń po których w naszym mieście pozostali niemi
świadkowie historii, m.in. Las Garbacz w Stróżówce, czy Plac Dworzysko. Nasza
wspólna obecność w tym wyjątkowym dniu jest dla mnie i dla Gorliczan niezwykle
ważna. Pokazujemy, że stoimy razem ponad podziałami politycznymi by
bezinteresownie oddać cześć pomordowanym ludziom, którzy zniknęli z Gorlic na
zawsze. Pokazujemy, że pamięć jest dla
nas tu zgromadzonych niezwykle ważna. Wyrazem tej wyjątkowej pamięci i dbałości
o historię niech będzie także nowy symboliczny pomnik Sidur Przechodniów, który
dziś uroczyście odsłaniamy. Jest to miejsce pamięci o naszych sąsiadach,
znajomych, przyjaciołach czy ludziach którzy współtworzyli to miasto i z
którego bezpowrotnie zniknęli. Miejsce stworzone po to aby pamięć o naszej
wspólnej historii i strasznych wydarzeniach II wojny światowej nigdy nie
zginęła (...).19 sierpnia 1942 r. stał się ostatnim dniem gorlickiej społeczności
żydowskiej. Uczcijmy Ich Pamięć chwilą ciszy”. Poseł na Sejm RP Barbara Bartuś:
- „Musimy pamiętać - chcemy pamiętać. Chcemy pamiętać o tych którzy zostali
tutaj pomordowani, w tym o bardzo licznej społeczności żydowskiej, która
stanowiła blisko połowę mieszkańców Gorlic przed II wojną światową. Pamiętamy o
tym, że zostali mordowani przez Niemców, także przez żołnierzy ukraińskich. Był
to zaplanowany mord. Likwidacja getta z tym się wiązała. Pamiętamy o całej
trudnej historii naszej Ojczyzny i Ziemi Gorlickiej. Pamiętamy też o tych
którzy zapisali się jako Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata, ale też o tych
wszystkich, którzy nie zostali zapisani, a w tym trudnym czasie zachowali się
tak jak należy (...). Niech ten pomnik będzie tym miejscem gdzie wielu z nas
zatrzyma się, pomodli, wspomni a może spróbuje na nowo przypomnieć swoim bliskim
tę trudną, tragiczną historię tej Ziemi. Oby to miejsce zawsze cieszyło się też
należną czcią dla takich miejsc”.
Na koniec uroczystości włodarze, samorządowcy
oraz goście złożyli wiązanki kwiatów i zapalili znicze, składali
okolicznościowe wpisy do Księgi Pamiątkowej.
Sidur
(hebr. porządek) -
modlitewnik zawierający pełny zbiór modlitw odmawianych w dni powszednie w
domu i synagodze. Ze względu na zróżnicowanie modlitw i zwyczajów religijnych
w poszczególnych gminach powstało wiele odmiennych wersji modlitewników.
Podstawowy jest podział na modlitewniki zgodne z obrządkiem aszkenazyjskim i
sefardyjskim. Znane są także s. dwujęzyczne (polsko-hebrajski wyd. S.
Spitzer, Kraków 1926, reprint Warszawa 1991)/Za
https://sztetl.org.pl/pl/slownik/sidur
|