Sławomir Mrozek
Oficjalne otwarcie Siduru Przechodniów w
79. rocznicę likwidacji gorlickiego getta - 19.08.2021
Dnia 19 sierpnia (czwartek) o godz. 14:00 na terenie cmentarza żydowskiego przy ul. Stróżowskiej w Gorlicach rozpoczęły się oficjalnie obchody - 79. rocznicy likwidacji gorlickiego getta oraz otwarcie Siduru Przechodniów (pomnik w kształcie Gwiazdy Dawida). Na uroczystości do Gorlic przybyli goście z kraju i zagranicy - poseł na Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Barbara Bartuś, radna województwa małopolskiego Jadwiga Wójtowicz, przedstawicielka konsulatu generalnego Niemiec w Krakowie Konsul Ursula Maier, przedstawiciel ministerstwa spraw zagranicznych, ds. kontaktów z diasporą żydowską Grzegorz Jopkiewicz, prezes Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie Tadeusz Jakubowicz, przedstawiciel społeczności żydowskiej z Nowego Jorku, Rabbi Israel Halberstam, prezes Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie Adam Bartosz, przedstawiciele Sądeckiego Sztetlu – Edyta Danielska i Artur Franczak, przedstawiciele Muzeum Okręgowego w Tarnowie – Kazimierz Kurczab i Natalia Gancarz, przedstawiciel Muzeum Polin Krzysztof Bielawski. Z władz miasta i powiatu - starosta gorlicki Maria Gubała, wiceprzewodniczący Rady Powiatu Gorlickiego Roman Dziubina, burmistrz Rafał Kukla, zastępca burmistrza Łukasz Bałajewicz, sekretarz miasta Daniel Janeczek, przewodniczący rady miasta Robert Ryndak, kierownik Wydziału Oświaty, Kultury i Promocji Wojciech Zapłata i jego zastępca Marcin Gugulski.
Spotkanie poprowadził Dyrektor Gorlickiego Centrum Kultury Janusz Zięba - który po części wstępnej - przywitaniu zaproszonych gości - przypomniał o wydarzeniach z okresu wojny - „Nasze miasto było świadkiem straszliwych wydarzeń. Wydarzeń, których okrucieństwo było tak wielkie, że dziś często wydaje się nam niemożliwe. Naszym obowiązkiem jest przywoływać pamięć o tej trudnej historii oraz nauczać o niej kolejne pokolenia. Gorlice i cała Ziemia Gorlicka przez lata była miejscem występowania trzech kultur. Miejscem gdzie zgodnie żyli: Pogórzanie, Żydzi i Łemkowie. Wraz z wybuchem wojny część gorlickich Żydów uciekła na wschód. Po 17 września kilkaset osób zostało zatrzymanych przez Sowietów i zesłanych w głąb ZSRR. Taki los spotkał m.in. ostatniego rabina Gorlic Elishę Halberstama, który zmarł na zesłaniu. Według źródeł wojnę na Syberii przeżyło jedynie około stu gorlickich Żydów. Dnia 7 września 1939. r. do Gorlic wkroczyli Niemcy. Zaraz po zajęciu miasta rozpoczęli szykany na ludności żydowskiej. Tutejszych Żydów, tak jak na terenie całej Generalnej Guberni obowiązywało nieludzkie prawo wprowadzone przez okupanta. W połowie października 1941 r. utworzono na terenie Gorlic getto. Oprócz 3,5 tys. miejscowych Żydów, na niewielkiej przestrzeni umieszczono także ludność żydowską przesiedloną z okolicznych miejscowości. Wiosną 1942 r. rozpoczęło się dokonywane przez Niemców systematyczne unicestwianie ludności żydowskiej. Ostatecznie likwidacja gorlickiego getta miała miejsce w sierpniu 1942 r. W dniach od 14-19 sierpnia Niemcy dokonali na terenie miasta w tzw. Buciarni oraz w Lesie Garbacz egzekucji około 900 osób. Pozostałe osoby zostały wywiezione i zamordowane w Bełżcu prawdopodobnie 20 sierpnia 1942 r. Prócz dokonanych mordów naziści starali się za wszelką cenę wymazać historię narodu żydowskiego, czego skutkiem było m.in. zbezczeszczenie cmentarza przy którym stoimy. Macewy z tego miejsca zostały użytego do utwardzenia posadzki dawnej synagogi Beszt. W 2011 r. podczas prac w budynku zostały one ponownie odkryte. Przy współpracy N. Moskowicza, S. Halberstama i władz miasta wydobyto liczne fragmenty steli nagrobnych, które następnie zostały złożone na terenie cmentarza przy którym się znajdujemy. Po latach starań i w celu odpowiedniego upamiętnienia miasto Gorlice pozyskało środki na wzniesienie wyjątkowego pomnika - Siduru Przechodniów, na którego ścianach znajdują się poddane renowacji i odpowiednio zabezpieczone fragmenty nagrobków. Budowla jak Państwo widzą, posiada ściany w rzucie odzwierciedlającym kształt Gwiazdy Dawida - z belkami wieńczącymi tworzącymi dwa przenikające się trójkąty równoboczne z czterema otwartymi wejściami”.
Następnie Janusz Zięba poprosił przedstawicieli Sądeckiego Sztetlu o odczytanie Apelu Pamięci. Głos zabrał burmistrz Rafał Kukla: - „(...) Dziś mija 79 lat od strasznych wydarzeń po których w naszym mieście pozostali niemi świadkowie historii, m.in. Las Garbacz w Stróżówce, czy Plac Dworzysko. Nasza wspólna obecność w tym wyjątkowym dniu jest dla mnie i dla Gorliczan niezwykle ważna. Pokazujemy, że stoimy razem ponad podziałami politycznymi by bezinteresownie oddać cześć pomordowanym ludziom, którzy zniknęli z Gorlic na zawsze. Pokazujemy, że pamięć jest dla nas tu zgromadzonych niezwykle ważna. Wyrazem tej wyjątkowej pamięci i dbałości o historię niech będzie także nowy symboliczny pomnik Sidur Przechodniów, który dziś uroczyście odsłaniamy. Jest to miejsce pamięci o naszych sąsiadach, znajomych, przyjaciołach czy ludziach którzy współtworzyli to miasto i z którego bezpowrotnie zniknęli. Miejsce stworzone po to aby pamięć o naszej wspólnej historii i strasznych wydarzeniach II wojny światowej nigdy nie zginęła (...).19 sierpnia 1942 r. stał się ostatnim dniem gorlickiej społeczności żydowskiej. Uczcijmy Ich Pamięć chwilą ciszy”. Poseł na Sejm RP Barbara Bartuś: - „Musimy pamiętać - chcemy pamiętać. Chcemy pamiętać o tych którzy zostali tutaj pomordowani, w tym o bardzo licznej społeczności żydowskiej, która stanowiła blisko połowę mieszkańców Gorlic przed II wojną światową. Pamiętamy o tym, że zostali mordowani przez Niemców, także przez żołnierzy ukraińskich. Był to zaplanowany mord. Likwidacja getta z tym się wiązała. Pamiętamy o całej trudnej historii naszej Ojczyzny i Ziemi Gorlickiej. Pamiętamy też o tych którzy zapisali się jako Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata, ale też o tych wszystkich, którzy nie zostali zapisani, a w tym trudnym czasie zachowali się tak jak należy (...). Niech ten pomnik będzie tym miejscem gdzie wielu z nas zatrzyma się, pomodli, wspomni a może spróbuje na nowo przypomnieć swoim bliskim tę trudną, tragiczną historię tej Ziemi. Oby to miejsce zawsze cieszyło się też należną czcią dla takich miejsc”.
Na koniec uroczystości włodarze, samorządowcy oraz goście złożyli wiązanki kwiatów i zapalili znicze, składali okolicznościowe wpisy do Księgi Pamiątkowej.
Sidur(hebr. porządek) - modlitewnik zawierający pełny zbiór modlitw odmawianych w dni powszednie w domu i synagodze. Ze względu na zróżnicowanie modlitw i zwyczajów religijnych w poszczególnych gminach powstało wiele odmiennych wersji modlitewników. Podstawowy jest podział na modlitewniki zgodne z obrządkiem aszkenazyjskim i sefardyjskim. Znane są także s. dwujęzyczne (polsko-hebrajski wyd. S. Spitzer, Kraków 1926, reprint Warszawa 1991)/Za https://sztetl.org.pl/pl/slownik/sidur |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz