M. Ślazyk, Tajemniczy świat lokalnych roślin - Goryczka.

Goryczka (Gentiana)

Goryczka to ogólna nazwa gatunków: goryczka żółta, go­ryczka krzyżowa, goryczka wąskolistna, goryczka wiosenna, goryczka krop­kowana, goryczka trojeściowa. Roślina ta występuje w Polsce południowej, głównie w Karkonoszach i Karpatach.

Goryczka trojeściowa. Fot. M. Ślazyk

          Nazwa „goryczka” pochodzi od gorzkawego smaku korzenia. Dawniej w Małopolsce goryczka była nazywana „rękawkami”, „sukienkami” lub „paluszkami Matki Boskiej”. Górale używali też określenia: świecznik”. Wszystkie te nazwy były związane z kształtem kwiatów.

Już w średniowieczu św. Albert Wielki – dominikanin, który w szczególny sposób interesował się chemią,  botaniką i zoologią, opowiadał, że jeśli goryczkę zmiesza się z krwią dudka i spali w płomieniu kagańca, to w świetle tym widać ludzi do góry nogami, a gwiazdy biegają. Ludność pogranicza przypisywała goryczce cudowne właściwości – ziele te miało moc odstraszania diabła, duchów, demonów. Goryczkę poświęconą z innymi ziołami w święto Matki Bożej Zielnej suszono, chowano za strzechę i okadzano izby, aby uchronić od złego.

W gospodarstwach odwar z goryczki był podawany krowom, co miało wpływać na jakość mleka i masła. Napar z goryczki i innych ziół podany koniom miał je chronić od chorób.  W okolicach Nowego Targu korzenie lub całą ususzoną roślinę kładziono między bieliznę, aby nie gryzły jej mole.

Lecznictwo ludowe. Goryczka w dawnych zielnikach polskich była doceniana jako środek zachowujący w zdrowiu przez długie lata lub  antitoxicum – czyli surowica antytoksyczna. Żyjący w XVI wieku krakowski botanik Henryk Spiczyński uważał, że goryczka ma bardzo silną moc spajania ran, dlatego zalecano picie z odwaru korzenia osobom potłuczonym lub tym, którym się coś przerwało. Różański podaje, że w dawnej medycynie ludowej goryczkę, zwłaszcza żółtą i kropkowaną stosowano przy podagrze, reumatyzmie, zimnicy, anemii oraz do obmywania ropnych ran. Substancje gorzkie goryczek  pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, jelitowego, trzustkowego i żółci, dlatego na łemkowszczyźnie stosowano wywary z goryczki na pobudzenie apetytu  i trawienia.

          Obecnie wiadomo, że wyciągi z goryczki zastosowane na czczo i w większych dawkach mają właściwości przeciwpasożytnicze, głównie przeciwko delikatnym obleńcom i pierwotniakom.

Literatura:

·        Kujawska Monika,  Łuczaj Łukasz Joanna Sosnowska Joanna, Klepacki Piotr, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych Słownik Adama Fischera, Wrocław 2016, PTL, ISBN 978-83-64465-29-1

·        Szafer Władysław, Kulczyński Stanisław, Rośliny polskie, Warszawa 1953, PWN

·        Szary Adam, Bieszczadzkie motywy roślinne między światem żywych a krainą zmarłych, Rzeszów 2015, Wydawnictwo Carpathia, ISBN 978-83-62076-37-6

·        Różański Henryk, http://rozanski.li/542/goryczka-gentiana-w-praktycznej-fitoterapii/ [w:] Medycyna dawna i współczesna [on-line]

·   Talko-Hryncewicz Julian, Zarysy lecznictwa ludowego na Rusi południowej, Kraków, 1983, Akademia Umiejętności.

·        https://www.brewiarz.pl/czytelnia/swieci/11-15a.php3