Dr Sławomir Mrozek, Życie polityczne w powiecie gorlickim od 1918 r. do połowy lat 20. XX w. Część II.

Dr Sławomir Mrozek

Życie polityczne w powiecie gorlickim od 1918 r. do połowy lat 20. XX w.

Część II.

<<< CZĘŚĆ PIERWSZĄ ZNAJDZIESZ TUTAJ <<<

           Działające w powiecie ugrupowania szybko podjęły przygotowania do wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Powiat gorlicki razem z powiatami nowosądeckim i grybowskim znalazł się w okręgu nr 40 (nowosądecki). Okręgowi przysługiwało pięć mandatów. W Nowym Sączu znajdowała się siedziba okręgowej komisji wyborczej.

            Dnia 26 stycznia 1919 r. odbyły się pierwsze wybory w wolnej Polsce. Kobiety mogły już wziąć udział w głosowaniu. Lokale wyborcze były otwarte od godz. 8:00-22:00. W okręgu nr 40 głosowało 77 733 wyborców. Zwyciężył PSL „Piast” który uzyskał 31 253 głosów. Na kolejnych miejscach znalazły się następujące partie: Polski Ludowy Związek Katolicki – 13 019 uzyskanych głosów, Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPS-D) – 12 020 głosów, PSL „Lewica” Jana Stapińskiego – 9 621 głosów, Bezimienna Grupa Izraelitów – 6 669 głosów, Miejska Organizacja Narodowa – 5 146 głosów i Poalej Syjon – 5 głosów. Trzy pierwsze ugrupowania wprowadziły swoich posłów do Sejmu Ustawodawczego. Z powiatu gorlickiego mandat poselski otrzymał redaktor „Piasta” – Józef Rączkowski z Siar[1].

Fot. 1. Józef Rączkowski – urodził się 13 lutego 1885 r.

w Siarach koło Gorlic. Od marca 1914 r. był redaktorem

„Piasta” – organ prasowy PSL „Piast”.

Jako jedyny z pośród wielu kandydatów z różnych partii

powiatu gorlickiego został wybrany na posła do Sejmu

Ustawodawczego z listy PSL „Piast” (26 stycznia 1919 r.)

Źródło: https://genealogia.okiem.pl/

             [odczyt z dnia 5 grudnia 2018 r.].

        Z tego samego okręgu wyborczego do Sejmu Ustawodawczego dostali się jeszcze: Piotr Majcher (Polski Ludowy Związek Katolicki – Stronnictwo Katolicko-Ludowe), dr Stanisław Ćwikowski (PSL „Piast”), Narcyz Potoczek (PSL „Piast”) i dr Zygmunt Marek (PPS).

         W skali kraju, koalicja partii prawicowych skupiona wokół Narodowego Komitetu Wyborczego Stronnictw Demokratycznych (Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne[2], Stronnictwo Chrześcijańsko-Demokratyczne, Polska Partia Postępowa, Zjednoczenie Narodowe, Narodowa Akcja Wyborcza Kobiet Polskich) odniosła duży sukces wyborczy, osiągając około 40% głosów. Dzięki głosom kobiet które nie tak dawno uzyskały prawa wyborcze, koalicja partii prawicowych wygrała pewnie wybory. Na kolejnych miejscach uplasowały się: PSL-Wyzwolenie, PPS, Polskie Zjednoczenie Ludowe oraz… PSL „Piast”.

            Dnia 28 stycznia 1919 r. odbyło się posiedzenie Powiatowej Rady Chłopskiej PSL „Lewica” w sali rady powiatowej w Gorlicach. Udział wzięło 200 delegatów ze wszystkich gmin powiatu. Na zebraniu omówiono wyniki wyborów oraz dyskutowano na temat nadużyć wyborczych. Rada Chłopska PSL „Lewicy” zastanawiała się czy wnieść doniesienie karne do prokuratury[3].

            Do PSL „Lewicy”, którą kierował Jan Stapiński należeli przeważnie małorolni lub bezrolni chłopi. W 1918 r. domagali się oni reformy rolnej bo ci którzy posiadali gospodarstwa jedno lub dwu hektarowe – nie mieli zysków, gdyż gospodarstwa były mało wydajne. Byli też właściciele ziemscy posiadający kilku dziesięciohektarowe gospodarstwa. Jan Stapiński miał lewicowe poglądy. Popierał rząd lubelski i chciał utworzenia rządu robotniczo-chłopskiego. Wiedział, że PSL „Piast” ma większe wpływy w powiecie, dlatego 19 października 1918 r. wręczył Wincentemu Witosowi (PSL „Piast”) – bez porozumienia ze współpracownikami – pismo dotyczące rozwiązania PSL „Lewicy” i przeszedł pod kierownictwo PSL „Piast”. Działacze z PSL „Lewicy” gdy się dowiedzieli, że Jan Stapiński zgłosił oddzielną listę w 1919 r. i wystąpił z PSL „Lewicy” – w sali „Sokoła” zorganizowali składkę na fundusz wyborczy i zabrali się do pracy przedwyborczej. Czołowym działaczem PSL „Lewicy” był pracownik gorlickiego magistratu Konstanty Laskowski, pochodzący z Frysztaku.

            Chłopi domagali się parcelacji ziemi[4] pomiędzy nich na każdym zebraniu. W 1921 r. organizacja Okręgowych Towarzystw Rolniczych (OTR) w celu parcelacji ziemi powołała komisję ziemską, której prezesem został Władysław Długosz. W skład Powiatowej Komisji Ziemskiej w Gorlicach weszli, m.in.: Jan Wanic, komisarz ziemski z Jasła (PSL „Piast), dr Władysław Mnerka, Władysław Długosz, właściciel ziemski z Siar (PSL „Piast”), Henryk Groblewski, właściciel ziemski z Bystrej (PSL „Piast”), dr Stefan Szczaniecki, właściciel ziemski z Kwiatonowic (przedstawiciel właścicieli ziemskich) i hrabia Felicjan Mieroszowski, właściciel ziemski z Ropy. Właściciele ziemscy wcześniej rozdzielili sześć majątków o obszarze 640 ha pomiędzy bogatymi chłopami. Najpierw zaproponowano aby do komisji weszli: Franciszek Piecuch i Leon Gajewski (PSL „Lewica”). Po interwencji Władysława Długosza w Okręgowym Urzędzie Ziemskim w Krakowie listę tę wycofano.

             Długosz zgłosił: Jana Długosza i Henryka Groblewskiego – właścicieli majątków – jako reprezentantów Rady Powiatowej w Gorlicach. W myśl ustawy, gdyby uznano powiat gorlicki za przemysłowy (posiadał kopalnie nafty, fabryki) to właściciel ziemski mógłby zatrzymać dla siebie około 63 ha, a reszta byłaby rozparcelowana[5].

            Był to konflikt interesów, dlatego zainteresowani zabiegali, aby być w komisjach ziemskich, które zajmowały się parcelacją ziemi. Właścicielom dużych majątków zależało na korzystaniu z taniej siły roboczej tj. chłopów, którzy albo nie posiadali ziemi lub mieli niewielkie poletka z których dochód nie wystarczał na utrzymanie całej rodziny. Władysław Długosz interweniował osobiście w komisji, aby jego posiadłości zostały nienaruszone. Do parcelacji wniesiono majątki (jako źle gospodarowane) w miejscowościach: Zagórzany, Klęczany, Szalowa, Biecz, Kryg, Glinik Mariampolski, posiadłości żydowskie w Kobylance i Łużnej. Tak wyglądała reforma rolna w powiecie gorlickim.

            Jan Stapiński, radykalny, były przywódca PSL „Lewicy” przyjeżdżał na zgromadzenia i krytykował politykę Piastowców. Chłopi pokładali nadzieję w kwestii parcelacji i nie tylko w byłym premierze Wincentym Witosie (PSL „Piast”), który przeszedł do opozycji. Witos w kwietniu 1921 r. objeżdżał powiaty podkarpackie, począwszy od Sanoka przez Krosno, Jasło i Gorlice. Chłopi oczekiwali, że zajmie się ważną dla nich sprawą parcelacji ziemi. W kolejnych wyborach sprawa parcelacji miała zadecydować o wyniku wyborczym.

            Kolejne wybory do parlamentu odbyły się w listopadzie 1922 r. (pierwsze wybory do senatu). Jeszcze przed wyborami – 28 lipca – Sejm Ustawodawczy uchwalił nową ordynację wyborczą do sejmu i senatu (nowa ordynacja wyborcza „tworzyła” tzw. „listy państwowe”).

            Wybory te zostały zbojkotowane przez Ukraińców i Białorusinów oraz część Łemków. Frekwencja wyborcza w Polsce wyniosła mniej niż 70%. Sukces odniosła endecja wraz z chadecją, które przed wyborami utworzyły Chrześcijański Związek Jedności Narodowej. Pozytywny wynik odnotowały także mniejszości narodowe. Kolejne miejsca zajęły ugrupowania centrowe, m.in. PSL „Piast” oraz PSL „Wyzwolenie”. Do parlamentu dostała się również lewica.

            Powiat gorlicki znalazł się tym razem w okręgu nr 45 (tarnowski) razem z powiatami:

tarnowskim, pilzneńskim, brzeskim, dąbrowskim i grybowskim. Okręgowi temu przysługiwało siedem mandatów. W Tarnowie była siedziba głównej komisji wyborczej.

            PSL „Piast” i PSL „Lewica” nie porozumiały się w powiecie co do kandydatów wspólnej listy[6]. PSL „Lewica” miała w tym czasie większe poparcie[7].

            W powiecie gorlickim znaczący sukces odnotowała PSL „Lewica” Jana Stapińskiego.

Pozytywny wynik również zanotowało PPS. Bardzo słabo spisał się PSL „Piast” (chociaż w okręgu nr 45 PSL „Piast” zdobył aż pięć mandatów).

            W wyborach do senatu PSL „Piast” osiągnął sukces wprowadzając kandydata z Siar.

Władysław Długosz jako jedyny reprezentował w tym czasie Ziemię Gorlicką. Był popularną postacią w życiu politycznym. Znacznie przyczynił się do odbudowy Gorlic i regionu po I wojnie światowej.

Fot. 2. Władysław Długosz – urodził się w 1864 r. w Krakowie.

W 1887 r. przyjechał do Siar koło Gorlic. Współtwórca przemysłu naftowego w powiecie gorlickim. Poseł do Sejmu Krajowego we Lwowie w latach 1908-1914, poseł do Rady Państwa w Wiedniu w latach 1911-1914. Jako jedyny z powiatu gorlickiego został wybrany na senatora do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji z listy PSL „Piast” (12 listopada 1922 r.).

Źródło: http://www.libuszamuzeum.iap.pl

            [odczyt z dnia 5 grudnia 2018 r.].

Porównując stan frekwencji w wyborach w 1919 r. i w 1922 r. w powiecie gorlickim, można zauważyć spadek zainteresowania wyborami. W 1919 r. głosowało 76,56% wyborców, natomiast w kolejnych wyborach w 1922 r. już tylko 47,86%. Sąsiednie powiaty też zanotowały spadek frekwencji. Skutkiem takiego stanu frekwencji w wyborach w 1922 r. była niewątpliwie absencja ludności łemkowskiej w tych powiatach. Poza tym część wyborców, która w 1919 r. zagłosowała na PSL „Piast” zawiodła się na tej partii (sprawa parcelacji ziemskiej). W Polsce w tym czasie bardzo mocną pozycję społeczną miało ziemiaństwo.

Bibliografia:

1. Archiwum Państwowe w Przemyślu, Zespół nr 791 Starostwo Powiatowe Gorlickie 1918-1939.

2. Boczoń W., Gorlice 1918-1990, Gorlice 1992.

3. Dunin-Wąsowicz K., Początki ruchu ludowego na ziemi rzeszowskiej [w:] Ruch ludowy na Rzeszowszczyźnie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez WK ZSZ w Rzeszowie z okazji 70. Ruchu ludowego, pod red. S. Jareckiej-Kimlowskiej, Lublin 1967.

4. Dzieje Żydów w Polsce1918-1939: Wybór tekstów źródłowych, pod red. R. Żebrowskiego, Warszawa 1993.

5. Liana A., Ruch ludowy w powiecie gorlickim do pierwszej wojny światowej [w:] Ruch ludowy na Rzeszowszczyźnie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez WK ZSZ w Rzeszowie z okazji 70. Ruchu ludowego, pod red. S. Jareckiej-Kimlowskiej, Lublin 1967.

6. Moklak J., Łemkowszczyzna w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997.

7. „Piast” nr 6, 9 II 1919.

8. „Piast” nr 40, 1 X 1922.

9. „Przyjaciel Ludu” nr 5, 2 II 1919.

10. „Przyjaciel Ludu” nr 6, 9 II 1919.

11. „Przyjaciel Ludu” nr 10, 6 III 1921.

12. „Przyjaciel Ludu” nr 40, 1 X 1922.

13. Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.

14. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919 r., pod red. T. Rzepeckiego, Poznań 1920.

15. https://genealogia.okiem.pl/

16. http://www.libuszamuzeum.iap.pl

---

[1] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919 r., pod red. T. Rzepeckiego, Poznań 1920, s. 197. Wyniki wyborów w okręgu nr 40 (nowosądeckim) przedstawiała prasa: „Piast” nr 6, 9 II 1919, s. 2; „Przyjaciel Ludu” nr 5, 2 II 1919, s. 15.

[2] Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (endecja Romana Dmowskiego) – przekształcone w 1919 r.  w Zjednoczenie Ludowo-Narodowe (ZLN).

[3] „Przyjaciel Ludu” nr 6, 9 II 1919, s. 6.

[4] Parcelacja – nadanie ziemi chłopom po niższej cenie. W Polsce parcelacji miały podlegać majątki państwowe o wielkości powyżej 180 ha, a na Kresach Wschodnich powyżej 300 ha. Wykup gruntów od właścicieli odbywał się po cenach rynkowych, a następnie ziemię sprzedawano chłopom. W porównaniu z reformami rolnymi w sąsiednich państwach proces ten był jednak bardzo powolny (silna pozycja społeczna ziemiaństwa).

[5] „Przyjaciel Ludu” nr 10, 6 III 1921, s. 4.

[6] „Piast” nr 40, 1 X 1922, s. 1.

[7] „Przyjaciel Ludu” nr 40, 1 X 1922, s. 2.