Zniszczenie Jasła

Zarządzenie starosty Gentza o ewakuacji mieszkańców Jasła.
Źródło: Jasło oskarża; zbrodnie hitlerowskie w regionie jasielskim,
 1939-1945. Pod red. naukową Stanisława Cynarskiego i Józefa Garbacika.
Warszawa 1973.

              Pod koniec lata 1944 r. klęska Niemców wydawała się być nieunikniona, wojska radzieckie podeszły pod Warszawę, a w południowej Polsce wskutek przeprowadzenia operacji lwowsko-sandomierskiej front zatrzymał się ledwie kilka kilometrów od Jasła. Wyczerpana Armia Czerwona chciała chwilowo na tym poprzestać i pouzupełniać braki w sprzęcie i ludziach. Ale sytuacja zmieniła się 29 sierpnia, kiedy to na Słowacji wybuchło antyniemieckie i antyfaszystowskie powstanie, wtedy to emigracyjne władze czechosłowackie zwróciły się do Stalina o pomoc. 8 września ruszyła wielka operacja dukielsko-preszowska, mająca wspomóc słowackich powstańców. Głównym kierunkiem natarcia wprawdzie była przełęcz dukielska, ale pociski zaczęły spadać także i na Jasło. Jak relacjonują świadkowie, Niemcy w popłochu opuścili na kilka dni miasto, którego jednocześnie nie zajęły wojska radzieckie. Hitlerowcy zorientowawszy się w sytuacji weszli ponownie do Jasła, ale nie oznaczało to powrotu do i tak trudnej okupacyjnej rzeczywistości. W umyśle starosty, Waltera Gentza, pełniącego tę funkcję od 1940 r. musiała już kiełkować destrukcyjna myśl. Miasto o które tak dbał, które z zapałem upiększał i rozbudowywał na styl niemiecki, nie mogło wpaść w łapy sowietów.

               13 września w całym mieście pojawiły się obwieszczenia, nakazujące ludności cywilnej opuszczenie miasta do godziny 18 dnia 15 września. Zabrać przy tym można było tylko podręczny bagaż, a całą ludność skierowano w kierunku Biecza i Gorlic.

Gruz w miejscu ratusza.
Źródło: www.nowiny24.pl

              Po tym terminie ekipy niemieckich saperów przystąpiły do systematycznego palenia i wysadzania kolejnych zabudowań miejskich. Pozostawiony przez mieszkańców majątek rabowano, domy po kolei oznaczano, decydując czy będzie wysadzony czy spalony.  Łuny pożarów widoczne były szczególnie nocami, nawet kilkanaście kilometrów od miasta. 15 grudnia cel został osiągnięty, miasto zostało zburzone w 97 procentach.  Całkowitemu zniszczeniu uległo 704 domy, a 487 częściowo,  w całym mieście ocalało tylko 39 budynków, w tym aż 34 na przedmieściu Ulaszowice, gdzie kwatery swe mieli niemieccy saperzy. Dla porównania Warszawę zniszczono w

Hotel Krakowski - ulica Kościuszki
Źródło: www.nowiny24.pl

67 procentach, Wrocław, któremu Hitler nadał statut twierdzy i był zaciekle broniony w 65 procentach, Gdańsk w 50.

                 Trudno jest dzisiaj stwierdzić jak staroście Gentzowi udało się u wyższych władz niemieckich przeforsować decyzję o kompletnym zniszczeniu Jasła, wielce prawdopodobne jest jednak, że w argumentach pojawiała się próba realizacji taktyki „spalonej ziemi”, ponadto pojawiały się opinie iż zabudowa miejska utrudni obronę. W każdym razie wkraczające tutaj 16 stycznia wojska radzieckie zastały kompletne zgliszcza. Jaślanie powoli zaczęli wracać do tego co zostało z ich domów i niezwłocznie przystąpili do odbudowy miasta.